حفاظت از دریای خزر با اجرای کنوانسیون تهران

به گزارش خبرگزاری صداوسیما،احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: بعد از نزدیک به ۳ سال شیوه نامه ارزیابی آثار زیست محیطی فرامرزی با اکثریت آرا در کمیسیون آب و کشاورزی مجلس ایران به تصویب رسید و امیدواریم این شیوه نامه به زودی در صحن علنی مجلس نیز به تصویب برسد. 

احمدرضا لاهیجان‌زاده، درباره جزئیات مصوبه کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر گفت: حدود ۲۰ سال پیش کشور‌های حاشیه دریای خزر که شامل ۵ کشور ایران، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان هستند، جهت حفظ زیست‌بوم نادری که در دریای خزر وجود دارد، تصمیم گرفتند برای حفظ محیط زیست دریا در همکاری منسجم با هم، اقدامات مشترکی داشته باشند.

این تصمیم سال ۸۲ در تهران اخذ و سندی امضا شد و به نام کنوانسیون تهران به ثبت رسید و در روز ۲۱ مرداد سال ۱۳۸۵ که روز دریای خزر است، این کنوانسیون لازم‌الاجرا شد.

لاهیجان زاده افزود: در آن مقطع زمانی برای این کنوانسیون، ۵ شیوه نامه در نظر گرفته شد. یعنی کشور‌ها توافق کردند که ۵ شیوه نامه ذیل این کنوانسیون را به تصویب برسانند که یک کار سنگین اداری و حقوقی بود. زیرا این شیوه نامه‌ها باید به تصویب دولت و مجلس هر کشور می‌رسید. شرطی که لحاظ شد این بود، در صورتی شیوه نامه لازم‌الاجرا می‌شود که مجالس آن ۵ کشور، شیوه نامه‌ها را به تصویب رسانده باشند.

اولین شیوه نامه مربوط به آمادگی، واکنش و همکاری منطقه‌ای در مبارزه با سوانح و آلودگی نفتی بود که به شیوه نامه اکتائو معروف است. این شیوه نامه سال ۱۳۹۰ امضاء و تا مرداد ۹۵ در مجالس همه ۵ کشور از جمله ایران به تصویب رسید و هم اکنون لازم‌الاجراست.

معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: شیوه نامه دوم مربوط به حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیت‌های مستقر در خشکی است که این شیوه نامه آذر ۹۱ در مسکو، به امضا رسید و از تاریخ ۲۲ آبان ۱۴۰۲ هم لازم‌الاجرا شد.
شیوه نامه سوم مربوط به تنوع زیستی است که تاکنون مجالس ۴ کشور از جمله ایران آن را به تصویب رساندند که فقط تصویب جمهوری آذربایجان باقی‌مانده که بعد از تصویب، این شیوه نامه هم لازم‌الاجرا می‌شود.

وی یادآور شد:، اما شیوه نامه چهارم مربوط به ارزیابی آثار زیست‌محیطی فرامرزی است. این شیوه نامه می‌گوید اگر قرار است کشور‌های حاشیه‌ای دریای خزر طرح‌های بزرگ‌مقیاس از جمله برداشت نفت از میادین نفتی دریا یا عبور خط لوله گاز از ترکمنستان به سمت غرب و طرحهای بزرگ دیگری از این دست، انجام دهند باید پیوست محیط‌زیستی داشته باشد و این پیوست باید برای کشور‌های دیگر هم ارسال شود تا تمام جوانب طرح به لحاظ محیط زیستی سنجیده شده تا اجرای آن طرح به محیط زیست و زیست‌بوم دریا آسیب نرساند و به‌نوعی اعتمادسازی برای کشور‌های همسایه صورت بگیرد.

معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست گفت: این شیوه نامه جزو موضوعاتی بود که با پیشنهاد جمهوری اسلامی به سایر شیوه نامه‌ها اضافه شد، چون ما به نسبت کشور‌های همسایه در بحث ارزیابی زیست‌محیطی خیلی پیشرو بودیم و تقریباً این قانون را از زمان برنامه سوم در کشور اجرا می‌کردیم و باید نظارت ما در این زمینه افزایش یابد. در زمان حاضر تعداد زیادی از طرح‌های بزرگ‌مقیاس مشمول مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی در ایران هستند.

خوشبختانه این شیوه نامه به تصویب دولت و مجلس ۴ کشور رسیده بود و بعد از نزدیک به ۳ سال این کنوانسیون هفته گذشته با اکثریت آرا در کمیسیون آب و کشاورزی مجلس ایران به تصویب رسید که خبر بسیار خوبی است.
وی افزود: اعضای کمیسیون آب و کشاورزی مجلس شورای اسلامی قول دادند که در اولین فرصت در حین بررسی لایحه بودجه آن را در صحن علنی مجلس به تصویب برسانند تا ایران هم به جمع این ۴ کشور بپیوندد و بعد از آن هم، این شیوه نامه لازم‌الاجرا خواهد بود.

این شیوه نامه به ما کمک خواهد کرد تا نسبت به طرح‌های عمرانی بزرگی که قرار است در دریای خزر اتفاق بیفتد از بابت داشتن پیوست‌های محیط زیستی آسودگی خاطری داشته باشد. امیدواریم کشور‌ها به این شیوه نامه تمکین کنند که قطعاً نفع هر ۵ کشور در رعایت این شیوه نامه، بسیار مهم و با ارزش خواهد بود.

لاهیجان زاده در ادامه گفت: یک شیوه نامه از ۵ شیوه نامه این کنوانسیون باقی مانده که در مراحل کارشناسی است. این شیوه نامه مربوط به پایش، ارزیابی، دستیابی و تبادل اطلاعات است. درخواست ما از کشور‌های همسایه دریای خزر آن است که به تصویب این شیوه نامه سرعت ببخشند. اگر کشور‌ها بتوانند آخرین شیوه نامه را در دولت و مجلس خودشان به تصویب برسانند هر ۵ شیوه نامه کنوانسیون تهران تکمیل می‌شود.

وی همچنین گفت: موضوع دیگر آنکه در اجلاس کاپ ۶ که در کشور آذربایجان برگزار شد، قرار بر این شد که کاپ ۷ در بهار ۱۴۰۴ در ایران برگزار شود تا تفاهم‌نامه‌هایی که بین کشور‌های همسایه در حال تهیه است با حضور مقامات هر ۵ کشور به امضا برسد. جلسه پیش کاپ در تهران و در دی برگزار خواهد شد و ۲ تا ۳ نماینده از هر کشور در آن جلسه حاضر خواهند شد تا موضوعاتی که علاقه‌مند هستند طرح و بررسی صورت بگیرد که در زمان برگزاری کاپ، اسناد نهایی آن برای امضا آماده شود.

لاهیجان‌زاده درباره میزان تأثیر تصویب کنوانسیون حفاظت از محیط‌زیست دریایی دریای خزر بر روی فضای محیط‌زیست آن، گفت: به‌طورکلی کنوانسیون‌ها برای کشور‌ها یک تعهد بین‌المللی به وجود می‌آورد و موضوعات محیط زیست فقط خاص کشور‌ها نیست. پیامد نادیده‌گرفتن یک موضوع و تخریب یک زیست بوم می‌تواند بر کشور‌های همسایه و در سطح جهانی اثر داشته باشد؛ بنابراین متعهد شدن در این موضوع، دولت‌ها را به رعایت مسائل بین‌المللی در حفظ محیط‌زیست الزام‌آور می‌کند و ابزار قوی‌تری نسبت به مسائل داخلی خواهد بود.

او درباره میزان تأثیر این کنوانسیون برای جلوگیری از آسیب‌های محیط زیستی و خشکی دریای خزر گفت: موضوع پسروی دریای خزر یکی از موضوعات روز کشور‌های همسایه دریای خزر است و در آخرین جلسه‌ای که در باکو برگزار شده بود، موضوع تغییرات اقلیم و پسروی دریای خزر به بحث گذاشته شد.

اولین بحث آن است که تقریباً در ۴۰ سال گذشته از سال ۱۳۶۰ تا به امروز چند شاخص ثبت شده در تغییرات اقلیمی معنادار است که این تغییرات باعث شده اتفاقاتی برای میزان تبخیر آب و در نتیجه پسروی دریا داشته باشیم. یکی از موضوعات افزایش سرعت و میزان وزش باد است که می‌تواند شدت تبخیر را افزایش دهد. موضوع دوم افزایش دما در چند دهه گذشته است که بر اساس اعلام محققان اعداد مختلفی از جمله ۰.۵ تا بالای یک درجه باعث افزایش تبخیر آب شده است.

معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: موضوع سوم مربوط به آب ورودی رودخانه ولگا بوده که بزرگ‌ترین تأمین‌کننده آب دریای خزر است که بر اساس برخی گزارش‌ها شاهد کاهش ورودی این رودخانه به دریای خزر هستیم. این سه عامل اصلی به هم کمک کرده تا میزان آبی که وارد این زیست‌بوم می‌شود نسبت به آبی که خارج می‌شود به طور میانگین کمتر باشد که باعث کاهش تدریجی حجم و پسروی دریا شده است.

او تأکید کرد: در بحث تغییر اقلیم باید کار جهانی و وفاق بین‌المللی در جهت جلوگیری از گرمایش زمین صورت بگیرد. کار بسیار سختی است؛ اما همه کشور‌ها بر این باور هستند که همگی باید دست به دست هم دهند تا با این پدیده مقابله کنند. موضوع ورود رود ولگا، کشاورزی و رهاسازی آب از سد‌ها در کشور روسیه نیز با جدیت مطرح شده است. نکته مهم آن است که بیشترین آسیب از پسروی دریا مربوط به کشور‌های شمالی دریای خزر خواهد بود.

لاهیجان زاده اذعان داشت: به‌عنوان مثال اگر در کشور ما در چند سال آینده به طور حدودی یک کیلومتر پسروی دریای خزر داشته باشیم، این عدد در کشور روسیه می‌تواند حدود ۳۰ کیلومتر باشد. به دلیل آن که شیب دریای خزر به سمت ایران است، بیشترین عقب‌نشینی، خسارت به سواحل و بنادر برای کشور‌های شمال دریای خزر خواهد بود؛ بنابراین برای آن کشور‌ها این حساسیت بالا خواهد بود تا بتوانند این موضوع را با جدیت دنبال کنند.