آئین کهن علم‌شویی بندرعباس، تجلی پیوند ایمان و سنت

به گزارش خبرگزاری صداو سیما ، آیین‌های محرم در استان هرمزگان، به‌ویژه در شهر بندرعباس، جلوه‌ای منحصر به‌فرد از ترکیب اعتقادات دینی با فرهنگ، جغرافیا و ساختارهای اجتماعی بومی است. یکی از شاخص‌ترین و متمایزترین این آیین‌ها، آیین «علم‌شویی» در منبر تاریخی «گپ» است .

مهاجرت تاریخی مسلمانان هندی، به‌ویژه شیعیان حیدرآباد به بندرعباس در اواخر دوره قاجار، به شکل‌گیری مجالس عزاداری رسمی، ساخت منبرهای بزرگ، و انتقال سنت‌های مذهبی هنرمندانه نظیر نخل‌گردانی، شمع‌گردانی، علم‌کشی و روضه‌خوانی انجامید. در کنار آن، بافت محلی و دریایی بندرعباس باعث شد که عناصر خاصی همچون آب دریا، چوب درخت چندل، ساحل، و طهارت آیینی وارد مناسک مذهبی شوند. از این پیوند ریشه‌دار، آیین‌هایی متولد شد که کاملاً بومی‌اند و در دیگر نقاط ایران نظیر ندارند.

مراسم علم‌شویی در بندرعباس آیینی است که با تلفیق اصول طهارت، نشانه‌شناسی مذهبی و مشارکت مردمی، یکی از جامع‌ترین نمونه‌های مناسک عاشورایی جنوب ایران محسوب می‌شود.

این مراسم در منبر گپ برگزار می‌شود؛ یکی از قدیمی‌ترین و با احترام‌ترین منبرهای مذهبی شهر که یادگار مهاجرت شیعیان حیدرآباد به بندرعباس و تلاش شخصیت‌هایی چون «مرحوم ملا محمد ژیانفر» برای ترویج آیین‌های دینی در منطقه است. مراسم در روز دوم محرم آغاز می‌شود، اما آمادگی برای اجرای آن از روزهای پیشین با نظم و ساختار دقیق در جریان است.

در این آیین ۱۲ علم چوبی که به نام دوازده امام شیعه نام‌گذاری شده‌اند، پس از وضو گرفتن علم‌کشان و صلوات، از منبر خارج و با همراهی جمعیت به سوی دریا منتقل می‌شوند. هریک از علم‌ها توسط علم‌کش اصلی که حامل آن است، وارد آب شده و سه‌بار با ذکر صلوات شست‌وشو داده می‌شود. آب دریا در این آیین، نمادی از پاکی و تطهیر جسم و روح است؛ عنصری طبیعی که با اقلیم بندری منطقه پیوند دارد و نقش نمادین در ساختار آیین ایفا می‌کند.

این آیین برخلاف گذشته که محدود و خانوادگی بود، اکنون در حضور صدها نفر از اهالی بندرعباس و حتی گردشگران مذهبی اجرا می‌شود و فضای اجتماعی-فرهنگی گسترده‌ای پدید می‌آورد.

مراسم پوشش علم‌ها بعد از نماز مغرب و عشاء انجام می‌شود. سرشده‌های علم‌ها ابتدا با آب منبر و سپس با گلاب شست‌وشو داده می‌شوند. آنگاه علم‌ها به‌صورت افقی در آغوش ذاکران قرار گرفته و پوشش خاص خود را دریافت می‌کنند. هر پوشش نماد ثبات، تداوم و حفظ حرمت سنت‌هاست و هیچ تغییری در نوع یا رنگ آن در طول سال‌ها مجاز نبوده است.

دعای مخصوص پوشش علم که توسط نسل سوم ذاکران سنتی منبر، به‌ویژه از نوادگان ملا محمد ژیانفر خوانده می‌شود، پیوندی میان گذشته و حال ایجاد می‌کند. این دعا از روی طومارهای قدیمی خوانده می‌شود و حاوی نام پیامبران، امامان و ذاکران بوده و با آمین‌گویان مردم همراه است.

آیین علم‌شویی در بندرعباس نه‌تنها یک رویداد مذهبی است، بلکه بستری برای نذر، حاجت‌خواهی، مشارکت اجتماعی و بروز احساسات جمعی به شمار می‌آید. مردم، به‌ویژه زنان، کودکان، سالمندان و افراد حاجت‌مند، با بستن پارچه به علم‌ها، طواف آن‌ها، پاشیدن گلاب، پخش شکلات‌های نذری و خواندن دعا، باورهای قلبی خود را بیان می‌کنند. علم‌ها در اینجا تنها نماد نیستند؛ آن‌ها واسطه‌های معنوی‌اند که بار دعاها، دردها و امیدهای مردم را بر دوش می‌کشند.

پاسداری از این میراث معنوی، نه فقط وظیفه‌ای فرهنگی، بلکه ضرورتی هویتی است؛ چرا که آیین‌هایی از این دست، حافظ پیوستگی تاریخی مردم با گذشته، و الهام‌بخش انسجام و ایمان آنان در زمان حال و آینده‌اند.